УЧУУТАЛГА
(Саха Өрөспуубулукэтин учууталларын гимнэ) Галина Фролова тыла Кирилл Герасимов музыката

Маҥнайгы чугдаарар чуораанныын
Мындыр өй суолугар сирдиигин,
Саҕахтан сапсынар сарыаллыын
Сандаарар сырдыкка илдьэҕин.

X о с ырыата:
Үрдүккэ-сырдыкка көтүтэр,
Үтүөнү-кэрэни үксэтэр,
Үтүөкэн киһибит учуутал,
Үйэ-саас эйиэхэ дьиҥ махтал!

Аан дойду абылаҥ кэрэтин
Алгыстаах аартыгын аһаҕын,
Сир үрдүн ситтэрбэт дьиктитин
Сүрэххэ сүүмэрдээн кутаҕын.

Оҕо саас умсулҕан иэйиитин
Оһуордаах олугун уураҕын,
Төрөөбүт дойдубут кэскилин
Төлкөлөөх түөрэҕин түстүүгүн.

Тырымныыр тыллары аныаҕа
Үөрэппит ыччатыҥ ырыата,
Тыргыллар аартыгы аһыаҕа
Үрдүккэ талаһар ырата!

Фролова, Г.А. Үөрэх- билии биһигэ: хоһоон// Төрөөбүт тыл оһуорунан: хоһооннор/ [хомуйан оҥордулар: И.В.Мигалкин, Г.А.Фролова].- Дьокуускай: Бичик, 2018.- с.266

ҮӨРЭХ-БИЛИИ БИҺИГЭ
Сардаҥанан сандаарбыт
Сырдык ыраас суолларбыт,
Оҕо сааһы сирдээннэр,
Оскуолаҕа тиэрдэллэр.

Хос ырыата:
Үөрэх-билии биһигэр,
Үтүө эйгэ иһигэр
Үөрэ-көтө сылдьабыт,
Үөһэ дайан тахсабыт!

Күлүмүрдүү күндээрэн,
Кылаас аана аһыллар,
Сылааһынан илгийэн,
Сырдык аартык арыллар.

Оҕо саастыын хардыылыыр
Оскуоланы таптыыбыт,
Өркөн өйү сытыылыыр
Өрөгөйүн алҕыыбыт.

Дьоҕурбутун буламмыт,
Дьулуурбутун уураммыт
Дьоһун идэ талыахпыт,
Дьоллоох суолу таҥыахпыт!

Слепцов, Н.И. – Таттинов. Учууталга:хоһоон//Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы.- Ытык Күөл, 2012 .- с.112

Учууталга

Билии-көрүү эйгэтигэр

 Бигээн сиэтэн уһуйбуттар,

Үөрүү үрдүк үктэлигэр

Үөрэтэннэр дьоллоотулар.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

 Истиҥ дьонум учууталлар.

 Муҥур-соҥур, мунаах-тэнээх

 Мунар суолбун тэлэйэннэр,

Олох сырдык, үөрүүлээх

Олугугар тиэрпиттэр.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

 Истиҥ дьонум учууталлар.

 Үтүө-кэрэ баҕаларын

 Үллэрэннэр түҥэппиттэр,

Санаа истиҥ сылааһын

 Саргылааннар иҥэрбиттэр.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

 Истиҥ дьонум учууталлар.

Ыра санаа ыран тиийэр

Ыллыгынан сирдээбиттэр,

 Уустук олох эрэйигэр

 Уйар күүһү эппиттэр.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

 Истиҥ дьонум учууталлар.

 Аан дойдуну анаарар

Аартык аанын аспыттар,

Алгыс тылы анааннар

 Ахта-саныы хаалбыттар.

Ийэм-аҕам тэҥэ буолбут

 Истиҥ дьонум учууталлар.

УЧУУТАЛБАР: хоһоон // Чэгиэн- чаҕаан: хоһооннор / Урсун.- Саха сиринээҕи кинигэ изд-та, 1986.- с.41

УЧУУТАЛБАР
П. И. Оконешниковаҕа

Намыын, намылхай эн саҥаҥ,
Ылыннарыылаах ытык тылыҥ
Оҕо куппар, дууһабар сайан,
Үтүөҕэ, үрдүккэ тардыстым.

Оттон эн, мин учууталым,
Барар аартыкпын ыйардыы,
Үрдээтэр үрдүүр, сис хайалыы,
Улахан дабааҥҥа ыҥырдыҥ.

Ол дабаан олох диэн ааттанар.
Онно анысхан тыал үрэр,
Ардыгар күн уота ылаарар,
Ардыгар самыырдыыр, хаар түһэр.

Хайатын даҕаны тулуйар
Биир бигэ санаалаах буоларга
Эн миигин өрүүтүн угуйар
Этиҥ, Бороскуобуйа.

Билигин даҕаны миэхэҕэ
Эн намыын, намылхай саҥаккаҥ
Инники ыҥырар, эркээйи
Кэриэтэ аартыкпын чуо ыйар.

ҮӨРЭММИТ ОСКУОЛАБАР: хоһоон// Соргу көтөҕүүтэ: хоһооннор/ Ойуку.- Дьокуускай: Бичик, 2019.- с.12

ҮӨРЭММИТ ОСКУОЛАБАР
Оҕо сааспар сүүрбүт-көппүт,
Олус даҕаны суохтаспыт
Оскуолам аанын сэрэнэн,
Оҕонньор долгуйа аһабын.
Ахтар-саныыр оскуолам
Тиҥилэҕэ тип-тигинэс.
Сүүс да сааһын туоллар,
Сүүрэн-көтөн тэйиэккэлэс.
Кини ханна тиэтэйэр,
Иннигэр туох кэтэһэр?

Билии-көрүү көҕө дуу,
Биитэр кими туругурдуу?..
Ыксыыр кини урут тиийэн
Экзаменын туттараары.
Ааспыт көлүөнэ ыччаттарын
Дьылҕаларын кэпсээри.

Хараҥатган тымтык тутан
Сырдыкка кэлбиттэрин.
Өстөөхтөрүн кыайан-хотон
Өрөгөйдөөн өлбүттэрин.
Кырдьыктара хойутаан
Эргиллибит ааттары.
Үйэдэри унуордаан
Ытыллыбыт ыралары.

Көрүдүөргэ күлсүү-салсыы
Кинини аралдьыппат.
Оскуолабыт өссө салҕыы
Хайаларын кэтэһэр?..
Кини хаһан тиийэн кэлэр,
Күүтэр сүүрбэ биирис үйэ.
Саха аймах киэн туттар
Бастыҥ, дьоһун генийэ? Сүүһүн туолбут оскуолам
Сүрдээҕин диэн долгуйар.
Ааны аһыҥ, туораан биэриҥ,
Киирэн кэллин, тоһуйуҥ!
Ахтар-саныыр оскуолам

Тиҥилэҕэ тип-тигинэс.
Сүүс да сааһын туолдар,
СүүрэГольдеров, В. – Ороһу Уола. УМНУЛЛУБАТ ОНУС КЫЛААС: хоһоон // Сүүрбэһис үйэ хоһоонньуттара: Саха поэзиятын антологията.- Дьокуускай: Бичик, 2000.- с.118

УМНУЛЛУБАТ ОНУС КЫЛААС

Күлэн-оонньоон, айдаарсан,

 Сэмэлэһэн, хайҕаһан,

 Күүстээх дьаныар үорэхтиин

 Күрэхтэспит күннэрбит—

 Умнуллубат онус кылаас,

Чэгиэн-чэбдик эдэр саас.

Ньургун майгы, туйгун үөрэх

 Доҕордоспут кыыһыгар

Тэбэнэттээх өй-сүрэх

Тэһииннэппит кэмнэрэ—

Умнуллубат онус кылаас,

Таптыыр нарын эдэр саас.

 Дьоһун-мааны майгылаах,

Дьоҥҥо мэлдьи туһалаах

Үлэ киһитэ буоларга

 Баҕарарым туохтан да!—

 Умнуллубат онус кылаас,

 Сырдык дьулуур—эдэр саас.

Кынаттаабыт оскуолам

Ыйан биэрбит суолун тутан,

 Кэллим манна, алааспар,

 Доҕоттордуун айа-тута—

Умнуллубат онус кылаас

 Уоттаах санаа—эдэр саас.

Ытык ыра санааларым

 Сырдык чаҕыл кыымнарын

Өйдоон кэлэн кэнэҕэс

Көмүскэбэр уу көстүө…—

 Умнуллубат онус кылаас,

Ойор күннээх эдэр саас!

ДОРООБО ОСКУОЛАБЫТ!: хоһоон //Талыллыбыт айымньылар / Семен Руфов (Саха народнай суруйааччылара) .- Дьокуускай: Бичик, 2017.- с.16

ДОРООБО ОСКУОЛАБЫТ!
Итиитик саныы сылдьабыт,
Иитиллэр оскуолабыт!
Эн ыччаттарыҥ кэлэммит
Эҕэрдэ этэн эрэбит.

Сайыны быһа утуктуу
Чуҥкуйбуккун умнубуккун —
Эн бүгүн уруккугунуу
Эмиэ көрүнэн туолбуккун!

«Үтүө чаас!» диэн эҕэрдэлээн,
Ааныҥ үрдүттэн уруйдуу,
Кыраасканан күлүмүрдээн
 Кылбайан, тупсан тоһуйдуҥ.

Күлсүү-салсыы, көрдөөх күүгээн
Көрүдүөр иһин толорор,
Эйигин ахтан эрдэлээн
Кэллибит бары оҕолор.

Сылы быһа билиигиттэн
Сылайбакка кэпсээн биэриэҥ,
Ийэ дойдуга эрдэттэн
Итии тапталбытын иитиэҥ.

«Үөрэниэххэ» диэн эһэбит
Улуу Ленин кэриэһин
Экчи толоруохпут диэммит
Эрэннэрэбит эйигин!

ХАРАНДААС: хоһоон //Талыллыбыт айымньылар / Семен Руфов (Саха народнай суруйааччылара) .- Дьокуускай: Бичик, 2017.- с.17

ХАРАНДААС
Харандаас, харандаас,
Харачаан харандаас!
Сарсыарда тураммын,
Суунаммын, таҥнаммын,
Суумкабын тутаммын
Үөрэнэ барабын.

Харандаас, харандаас,
Харачаан харандаас!
Учуутал ыйарын
Барытын толоруом,
Эйигин ыламмын
Аан бастаан суруйуом.

Харандаас, харандаас,
Харачаан харандаас!
Үөрэнэн бүтэммин
Үлэһит буолуоҕум,
Эйигин мэлдьитин
Харыстаан тутуоҕум!

Учууталга: хоһоон// Талыллыбыт айымньылар/ Чаҕылҕан.- Якутскай, Саха сиринээҕи кинигэ изд- та, 1972 .-117

                 Учууталга

Киэҥ ыллыкка киллэрбит.

Үөрэх сырдыгын биэрбит

Ытыкталлаах доҕорум,

Кырдьаҕас учууталым!

Үөрэ-көтө үрүмэччилэнэр

Үөрэх күннэрэ аастылар.

Оҕо caahы кытары

Олох киэҥэр  састылар.

Эн ииппит оҕолоруҥ

Эҥин үлэhит буоланнар,

Олох дьолун оҥоро

Бары тарҕаан бардылар.

Ол да буоллар кинилэр

Үүнэр үтүө саастарын

Сайаҕас сирдьиттэрин ­–

Эйигин умнубаттар.

Ханнык да сир ырааҕар,

Xahaн, хайдах да буоллар,­

Эн тылыҥ сайаҕаhа

Кинилэри кытта баар.

Көлүөнэ дьону ииппит

Кырдьаҕас учууталым,

Ылыый мин илиибиттэн

Ыччаттарыҥ махталын!

Васильев, Е. Оскуолаҕа үөрэниэм: хоһоон // Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / Хомуйан оҥордо Г.А. Кирова. – Дьокуускай : Бичик, 1999.- с.157

Оскуолаҕа үөрэниэм

Сэттэ сааспын туоламмын,

 Син улааппыт киһибин.

Ийэм миэхэ мичээрдиир,

 Имэрийэр: «Үөрэн», — диир.

Саҥа форма кэтэммин,

Саҥа суумка сүгэммин,

Саҥа суолга киирэммин,

 Саҥа киһи иһэбин.

 А -тан, Б -тан саҕалаан,

Ааҕыам уонна суруйуом,

 Арахпакка дьулуһан

Ахсаан суоттуом, ойуулуом.

Билии-көрүү кылаатын

Бииртэн-биири арыйыам,

Үөрэх үрдүк чыпчаалын

Үөһэ өрө дабайыам.

Туйаарыскай, Константин. Оскуолаҕа киириэхпит: хоһоон// Аптаах холбуйачаан : Хоһооннор, остуоруйалар, кэпсээннэр, таабырыннар / Хомуйан оҥордо Г.А. Кирова. – Дьокуускай : Бичик, 1999.-с. 156

Оскуолаҕа киириэхпит

Биһи бары кырабыт —

Садка сылдьар саастаахпыт.

Бары бииргэ мустабыт,

Көрү-нары тардабыт.

Кустаах хааһы үтүктэн

 Куоталаһан ылабыт.

 «Бөрө-саһыл» буоламмыт

«Куобахтары» сырсабыт.

Саһа -саһа көрдөһөн

 Саамылаһа сүүрэбит.

Салаасканан тэлээрдэн

Сыыртан таптаан түһэбит.

Биһи бары кырабыт —

Сэттэбитин туолабыт.

 Кэлэр сыллаах күһүҥҥэ

 Оскуолаҕа барыахпыт

Руфов, С.Т. ДОРООБО, ОСКУОЛАБЫТ! : хоһоон// Оҕо литературатын антологията/[ хомуйан оҥордулар: В.Н.Луковцев, М.Г.Макеева; редкол.: А.В.Егоров уо.д.а.] .- – Дьокуускай : Бичик, 2015.- с.84

       ДОРООБО, ОСКУОЛАБЫТ! 

Итиитик саныы сылдьабыт,

 Иитиллэр оскуолабыт!

 Эн ыччаттарыҥ кэлэммит

Эҕэрдэ этэн эрэбит.

Сайыны быһа утуктуу

Чуҥкуйбуккун умнубуккун —

Эн бугун уруккугунуу

 Эмиэ көрүнэн туолбуккун!

 Үтуө чаас! — диэн эҕэрдэлээн,

 Ааныҥ урдуттэн уруйдуу,

 Кыраасканан кулумурдээн

 Кылбайан, тупсан тоһуйдуҥ.

 Кулсуу-салсыы, көрдөөх күүгээн

 Көрудуөр иһин толорор,

 Эйигин ахтан эрдэлээн

 Кэллибит бары оҕолор.

Сылы быһа билиигиттэн

Сылайбакка кэпсээн биэриэк;

 Ийэ дойдуга эрдэттэн

Итии тапталбытын иитиэ

Маҥнайгы учууталбар: хоһоон // Кэпсээннэр, хоһооннор: Орто уонна улахан саастаах оскуола оҕолоругар/ Амма Аччыгыйа; Хомуйан оҥордо Д.В.Кириллин; Киирии тылын суруйда Д.В.Кириллин.- Дьокуускай : Бичик, 2005 .- с.141

 Маҥнайгы учууталбар

Бараммат-хороммот

Банаардаах сырдыкка

Баҕабын толорор

Бастыҥныыр доҕорбун,

Ааҕаммын, айхаллыыр

Дьоллордоох-тускуга

Уһуйан үөрэппит

Учуутал убайбар –

Эдэрдиир бэйэкэм

Эрчимнээх сүрэхтэн

Эрэйи чэпчэтэр

Эҕэрдэ ыытабын!

Далайым уутугар

Таҥнастан сытыахпын

Далаһа кэбиһэн

Таһырдьа таһааркар.

Алаарыйар сырдык,

Айхаллаах кырдьык

Айанын суолугар

Атааран киллээркэр –

Эдэрдиир бэйэкэм

Эрчимнээх сүрэхтэн

Эрэйи чэпчэтэр

Эҕэрдэ ыытабын!

Баайдары бахтарар

Бассабыык суолунан

Барартан кэрэйбэт

Баараҕай санааҕа,

Сырдыктыыр олохпор

Сырсартан хаалбакка,

Өстөөҕү өһөрөн

Өргүһүн тоһутан,

Хааннардаах батталы

Харсаммын кыайарга

Ханыылаах Союзпар

Харахпын аспыккар –

Эдэрдиир бэйэкэм

Эрчимнээх сүрэхтэн

Эрэйи чэпчэтэр

Эҕэрдэ ыытабын!